Eerste Yanks in de Noord Oost Polder


Terug naar ‘Luchtoorlog’


Auteur: Hans Hollestelle

Op 8 oktober komen er 8 ‘Yanks’, Amerikanen uit de Verenigde Staten, uit een bommenwerper. Ze hebben een noodlanding gemaakt. Er zijn 2 gewonden, de piloot en de bommenrichter. Hoe ze zover tot een noodlanding kwamen, en hun verdere avontuur leest u hier.

Inleiding

De Verenigde Staten gingen pas na de Japanse aanval op Pearl Harbor (Hawaii) op 7 december 1941, meedoen aan de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk werden er alleen hulpgoederen naar Engeland gestuurd, maar al spoedig kwamen er ook militairen naar Europa. In de loop van 1942 werden er grote hoeveelheden Amerikaanse vliegtuigen via vliegvelden in Canada, Groenland, IJsland en Groot Brittannië naar Europa gestuurd.

In Engeland werd de Amerikaanse 8ste Luchtmacht opgericht. Er werden door de Britse regering meerdere vliegvelden van de Royal Air Force (RAF) beschikbaar gesteld aan de Amerikanen. Amerikaanse Genie-troepen startten met de bouw van een flink aantal nieuwe vliegvelden, vooral in het zuidelijke deel van Groot Brittannië, met name in Engeland.

Amerikaanse toestellen boven Nederland

Vanaf januari 1943 begonnen de eerste Amerikaanse toestellen boven Nederland uit de lucht te vallen. In de database van de Studiegroep Luchtoorlog (sglo.nl) kan men vinden dat op 27 januari de eerste twee B-24 Liberator bommenwerpers boven de Waddenzee worden neergehaald. Op 4 februari 1943 komen er bij Terschelling 4 Amerikaanse B-17 Flying Fortress bommenwerpers neer.

Dat was nog maar het begin. Vanaf dan zou het vliegtuigen blijven “regenen” boven Nederland. De Duitse luchtafweer wilde de bommenwerpers liefst op de heenweg neerhalen voordat ze hun bommenlading hadden kunnen afwerpen. Als de eskaders bommenwerpers leeg uit Duitsland terugvlogen naar hun bases in Engeland, kreeg de Duitse afweer een tweede kans om met Flak en met jachtvliegtuigen de geallieerde bommenwerpers uit de lucht te schieten.

Ruwweg de helft van alle (!) vliegtuigen die in de Tweede Wereldoorlog neerkwamen in het Europese deel van de oorlog, kwam in Nederland terecht: meer dan 6000 (sglo.nl).

Opengewerkt model van een Amerikaanse B-17 Flying Fortress bommenwerper. Het had een bemanning van 10: piloot, co-piloot, navigator, bommenrichter, radio-operator, boordwerktuigkundige, buikschutter, twee zijschutters en een staartschutter

Bombardementen

De luchtmachten van het Britse Commonwealth (o.a. Groot Brittannië, Canada, Australië, Nieuw Zeeland en Zuid Afrika) bombarderen s’nachts Duitsland. De Amerikaanse 8e Luchtmacht besloot juist om overdag te gaan bombarderen. Een belangrijk argument was dat de Duitse luchtverdediging niet alleen ’s nachts in actie moest komen maar nu ook overdag. De Amerikaanse toestellen waren aanmerkelijk beter bewapend dan de Britse. Amerikaanse vliegtuigen hadden ook meer bemanningsleden aan boord. De viermotorige B-24 Liberators en B-17 Flying Fortresses hadden beiden 10 bemanningsleden: piloot, co-piloot, navigator, bommenrichter, radio-operator, boordwerktuigkundige, buikschutter, twee zijschutters en een staartschutter. Bovendien hadden de Amerikaanse boordschutters de beschikking over Browning .50 (halve inch = 1,27 cm) kaliber mitrailleurs terwijl de Britse vliegtuigen schoten met Vickers machinegeweren met een kaliber van .303 (7,7 mm) munitie met veel, maar minder slagkracht.

Vliegveld Chelveston in Northamptonshire, Engeland. USAAF Station 105
Vliegveld Chelveston in Northamptonshire, Engeland. USAAF Station 105

Luchtaanval op Bremen

Op vrijdag 8 oktober 1943 voert de Amerikaanse 8e Luchtmacht een aanval uit. In totaal worden 156 bommenwerpers begeleid door 250 P-47 Thunderbolt escortejagers. Het doel is de Noord Duitse steden Bremen en Vegesack. Tegen de middag stijgen 15 bommenwerpers van vliegveld Chelveston op. Zij zijn onderdeel van de 305e Bomb Group, van het 365e Bomb Squadron van de United States Army Air Corps (USAAF). Ze zetten koers richting Bremen over de Waddenzee boven Nederland.

De aanval door Duitse jachtvliegtuigen

Rond 14:30 uur bereikt de bommenwerperformatie de Friese kust. Eén van de B-17’s in de formatie was de Douglas/Long Beach B-17G-10-DL Flying Fortress (42-37751) van piloot Lieutenant Wallace Emmert. Iets ten zuiden van de stad Groningen werd de formatie frontaal aangevallen door een groep Focke Wulf Fw-190 jagers van de Duitse Luftwaffe. Alleen het toestel van Emmert werd geraakt, en één motor vliegt in brand. Dit was toestel B-17G-10-DL Flying Fortress (# 42-37751)

Een Focke Wulf Fw-190 jager van de Duitse Luftwaffe.

Vooraan in het toestel werd bommenrichter/boordschutter Walter Fox in zijn linker been geraakt. Piloot Wallace Emmert werd in zijn buik geraakt. De zuurstofslang van zijn masker werd stuk geschoten. Toen Emmert naar een losse zuurstoffles reikte onderin de cockpit raakte hij buiten bewustzijn en viel naar beneden in het compartiment van de navigator Ernest Shelander. Co-piloot Bob Fortnam herpakte zich direct na de beschieting. Opeens is piloot Emmert niet langer meer in de stoel naast hem in de cockpit,

B-17Animatie
Animatie van een formatie B-17 bommenwerpers die wordt aangevallen.

Motor nummer 3 (stuurboord binnen) stond in brand. Fortnam gaf wat meer gas om het verlies te compenseren. Hierna valt ook motor 2 (bakboord binnen) uit. Zo vlogen ze nog maar op twee motoren.  Vanwege de zware bommenlading (12 stuks 500-ponders) konden ze geen hoogte meer houden en moesten ze zich uit de formatie laten wegzakken. Gelukkig werden ze nog beschermd door P-47 Thunderbolt escorte-jagers.

Hieronder een stuk documentairefilm met de commentaarstem van ster-acteur Clark Gable. Gable is in de Tweede Wereldoorlog staartschutter in een B-17. Een andere ster-acteur bij de Amerikaanse luchtmacht was James Stewart, hij was piloot van een B-17.

Noodlanding

Co-piloot Bob Fortnam besloot te proberen terug te keren naar Engeland. Piloot Emmert lag nog bewusteloos beneden de cockpit bij navigator Ernest Shelander. Shelander bracht piloot Emmert weer bij kennis met een draagbare zuurstoffles. Emmert werd, ondanks de schotwond in zijn onderbuik, terug in de pilot seat geholpen. Bob Fortnam overlegde met Emmert wat te doen? Ze besloten een noodlanding te maken in het IJsselmeer. Bob Fortnam wilde vóór de noodlanding van de bommenlading af. Hij vergat echter dat hij daarvoor dezelfde hendel tweemaal moest overhalen. De eerste keer om de bommenluiken te openen en een tweede keer om de bommen te lossen. Hij haalde de hendel maar één keer over.

Vlak voor de noodlanding maakten ze nog een draai naar het Oosten richting de Noordoostpolder. Alle bemanningsleden verzamelden zich tussen de vleugels in de romp van het toestel. Dat werd gezien als de meest beschermde plek tijdens een noodlanding. Co-piloot Bob Fortnam voerde rond 15:12 uur een perfecte buiklanding uit met alle 12 bommen nog aan boord. Het toestel kwam neer op kavel H-32 langs de Zuidermiddenweg tussen Urk en het latere dorp Tollebeek.

De bemanning 

Piloot, 2nd. Lt. Wallace Ernest Emmert, POW in Oflag 9A/H
Co-Piloot, 2nd. Lt. Robert William Fortnam, EVD/POW in Stalag 3 – Stalag 7A
Navigator, 2nd. Lt. Ernest F. Shelander, EVD/POW in Stalag 7A
Bommenrichter en frontschutter, S/Sgt. Walter Junior Fox, POW in Stalag Luft 3
Boordwerktuigkundige en bovenschutter, T/Sgt Joseph V. Weiss, EVD/POW in Stalag Luft 17B
Radio Operator, T/Sgt. Henry Edmund Bessette, EVD/POW in Stalag Luft 17B
Buikschutter, S/Sgt. James F. Strange, EVD/POW in Stalag Luft 17B
Rechter zijschutter, Sgt. Theodore J. Sysol, EVD/POW in Stalag Luft 17B
Linker zijschutter, S/Sgt. Elton “Red” Fred Kevil, EVD
Staartschutter, S/Sgt. Howard L. Newton, POW in Stalag Luft 3

Wallace Emmert en zijn bemanningsleden.
Een vorige samenstelling van de crew van piloot Wallace Emmert. Foto uit mei 1943, nog in de Verenigde Staten voor ze naar Europa kwamen. Achter l-r: linker zijschutter Elton Kevil; boordwerktuigkundige Joseph Weiss; buikschutter James Strange; rechter zijschutter Virgil O. Bartels; staartschutter Howard Newton Voor l-r : Piloot Wallace Emmert, Co-Piloot Bob Fortnam, navigator Ernest Shelander; bommenrichter Urb Klister (Klister werd kort erop nog gewisseld met Walter Fox). Bron: fotoalbum Bob Fortnam via Pieter Hoekstra.

Vernietigen van het vliegtuig

Na de geslaagde noodlanding kwamen alle bemanningsleden uit het toestel. De twee zwaargewonden werden naar buiten geholpen. De staartschutter Howard Newton bleek ook lichtgewond. Er werd direct actie ondernomen om apparatuur in het toestel onklaar te maken. Met name de apparatuur die gebruikt werd voor het richten van de bommen de zeer geheime Norden Bomb Sight, mocht niet in handen van de Duitsers vallen en moest worden vernietigd. De uitvinder ervan, Carl Norden was van Nederlandse komaf.

NordenBombSight
De Norden Bomb Sight richtapparatuur voor het nauwkeurig afwerpen van bommen was een zeer geheim apparaat en moest uit handen van de Duitsers blijven.

Pogingen om het toestel in brand te steken liepen op niets uit. Er ontstaat slechts een kleine brand die in de middensectie van het toestel een gat in de romp brandde, maar verder bleef het vliegtuig intact, dus ook de 12 bommen.

Ontsnappen

Ir. Marten Klasema (1912-1974), werkzaam bij de Dienst Zuiderzeewerken, maar ook actief in het verzet, was als eerste ter plaatse. Klasema had burgerkleding meegenomen voor een aantal van hen. Hij gaf hen instructie te wachten tot het donker zou worden. De niet gewonde bemanningsleden splitsten zich op in groepjes van twee en verborgen zich tussen het Hoge riet. Tenminste twee vliegeniers hebben nog net genoeg tijd om een jas aan te trekken van twee Urkers. Zij gaan tussen de toegestroomde Urkers met Klasema mee. De gewonden werden achtergelaten in de buurt van het vliegtuigwrak.

Gewonden naar Urk en Amsterdam

Het lukte de Duitsers pas na een uur of twee om de plaats des onheils te bereiken. Wallace Emmert (buikwond) en navigator Walter Fox (beenwond) werden in het bijzijn van de Duitsers met een vlet naar Urk gevaren en naar de Duitse Luchtwachtpost gebracht, die gevestigd was in “Hotel van Woudenberg” tegenwoordig “Het Wapen van Urk”.

Nog dezelfde nacht werden de twee zwaargewonden met de boot overgebracht naar het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. Hier wordt hij verpleegd door zuster Elisabeth Serda (1906-1991). Zij pleegt samen met een andere zuster verzetswerk. Serda wordt wonderlijk genoeg niet opgepakt, haar collega wel. Emmert heeft 11 weken tot 31 december 1943 in het ziekenhuis doorgebracht. Daarna werd hij via het ondervragingscentrum Dulag Luft in Oberursel bij Frankfurt naar het Duitse hospitaal Obermaßfeld gebracht. Dit ziekenhuis werd bemand door krijgsgevangen militaire artsen uit het Britse Gemenebest. Later werd piloot Emmert bezocht door een delegatie Zwitserse artsen van het Rode Kruis die hem afkeurden voor actieve dienst. Emmert werd vrijgelaten en midden augustus naar Zweden verscheept van waaruit hij met het schip MS Gripsholm naar New York werd overgebracht.

Het andere gewonde bemanningslid, bommenrichter Walter Fox, verbleef 6 weken in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. Hij werd daarna naar Stalag 17B bij Krems in Oostenrijk overgebracht. Aan het eind van de oorlog werd hij samen met anderen uit het kamp geëvacueerd. Hij moest op een “Dodenmars” van een maand lopend naar een kamp bij de stad Braunau in West Oostenrijk. Op 3 mei 1945 werd hij door het Amerikaanse leger bevrijd.

Stalg17B Krems
Luchtfoto van Stalag Luft 17B bij Krems-Gneixendorf in Oostenrijk.

Van Urk naar Enkhuizen

Het lukte Klasema om de bemanningsleden Bessette, Strange en Weiss mee te nemen naar Urk.   Ze werden op het bouwterrein van het in aanbouw zijnde gemaal Vissering verborgen tussen stapels bouwmaterialen. Niet lang daarna werden ze overgebracht naar de sleepboot “Argus” die in de haven van Urk lag afgemeerd. Op 10 oktober werden de drie bemanningsleden door Hielke Vos, die ook werkzaam was voor de Zuiderzeewerken, naar de timmerschuur overgebracht van de scheepswerf van de gebroeders Hakvoort aan de Westhaven op Urk. Na een nacht in de kelderruimte van de scheepswerf worden ze naar de woning van Piet en Nellie Brouwer gebracht waar ze een paar dagen in de kelder moeten doorbrengen omdat buiten de Duitsers het hele eiland Urk uitkammen naar de bemanningsleden.

Op 16 oktober worden de drie met de veerboot overgebracht naar Enkhuizen waar ze op de trein werden gezet naar Amsterdam. In Noord Holland worden ze geholpen door leden van het verzet waaronder Harm Gerssen, deze geboren Urker was woonachtig in de Zaanstreek. Na een maand werden de bemanningsleden in Noord Holland ontdekt en opgepakt door de Duitsers. Harm Gerssen betaalde met zijn leven: hij werd op 23 februari 1944 door de Duitsers in de duinen bij Overveen geëxecuteerd vanwege zijn verzetsactiviteiten.

Newton

Staartschutter Howard Newton was lichtgewond geraakt aan zijn nek, maar had zich net als de overige bemanningsleden kunnen verbergen in het Hoge riet. Hij was in de richting van Emmeloord gaan lopen. Op  9 oktober was Newton aangeland bij het werkkamp Emmeloord. Helaas wordt zijn aanwezigheid doorgegeven en niet veel later door de Duitsers gearresteerd. Hij werd afgevoerd naar krijgsgevangenkamp Stalag Luft III, bij Sagan in het huidige Polen. Later werd dit krijgsgevangenenkamp ontruimd vanwege het aanstormende Russische Rode Leger. De gevangenen van dit kamp moeten in de winter te voet naar Stalag Luft 7a Moosburg in Zuid Duitsland. Daar werden ze aan het eind van de oorlog op 29 april 1945 bevrijd door het leger van de Amerikaanse Generaal Patton.

Bob Fortnam

fortnam-pow-2818-stalag-luft-3-
De krijgsgevangenkaart van co-piloot Bob Fortnam in het Offlag gedeelte van Stalag Luft 3 bij Sagan in het huidige Polen.

Co-piloot Bob Fortnam en navigator Ernest Shelander vormden samen een ontsnappings-duo. Tijdens hun dwaaltocht door het Hoge riet bereikten ze de oever van een kanaal. Vanaf de overkant werden ze onverwachts aangeroepen door Bart Bos. Deze hielp hen daarna per roeiboot over het kanaal en wees hen de weg richting Ramspol. Van daaruit liepen ze richting Zwolle. Op dag-3 werden ze in Loenen bij Apeldoorn zonder legitimatiepapieren aangehouden door de politie en overgeleverd aan de Duitsers. Ze werden overgebracht naar Amsterdam en doorgestuurd naar het ondervragingskamp Dulag Luft Oberursel bij Frankfurt. Uiteindelijk werden Fortnam en Shelander gevangen gezet in Stalag Luft III in de buurt van de stad Sagan in het huidige Polen. Ook zij moesten aan het eind van de oorlog middenin de winter de lange voettocht naar Stalag Luft 7a Moosburg ondernemen.

Kevils ontsnapping

Het ontsnappings-duo dat bestond uit de linker zijschutter Elton “Red” Fred Kevil en de rechter zijschutter Theodore Sysol lukte het om tot 28 oktober uit handen van de Duitsers te blijven. Ze kregen hulp van het verzet, onder andere door Dirk Kuiper uit Vollenhove. Ergens onderweg is Theodore Sysol tegen de lamp gelopen en werd hij gearresteerd.  Kevil wordt in Kampen geholpen door Harm Hendrik Gerssen en op Urk afgeleverd. Het lukte Red Kevil om op vrije voeten te blijven en hij werd later met hulp van de Belgische Comète-Line via Frankrijk en Spanje tenslotte naar Gibraltar overgebracht. Van daaruit reisde hij per boot terug naar England waar hij op 11 januari 1944 aankwam.

Vliegtuigwrak opgeblazen

Het vliegtuig heeft nog enkele dagen op dezelfde plek gelegen, bewaakt door Duitse militairen die in het vliegtuigwrak “woonden’. Er was geen mogelijkheid om de 12 stuks 500-ponds bommen uit het wrak te halen. De Duitsers besloten het vliegtuig ter plekke op te blazen. Nog tot op heden worden er brokstukken aluminium gevonden op de kavels ter plaatse.

Urker verzetstrijders

Later in de oorlog werden Pieter Hakvoort en Pieter Brouwer gearresteerd. Pieter Hakvoort zijn arrestatie door een beschildering op straat. Uiteindelijk kwam aan het licht dat hij verzetswerk deed en de Duitsers voeren hem af naar concentratiekamp Neuengamme.  Pieter Brouwer zijn arrestatie kwam vanwege zijn verzetswerk en ook hij wordt naar een Duits concentratiekamp overgebracht. Beiden hebben de oorlog niet overleefd. Ze worden herdacht op de begraafplaats op Urk.

Piloot Wallace Emmert overleden in 2017

Wallace Emmert is overleden op 15 juni 2017 op de gezegende leeftijd van 101 jaar oud. Zijn nicht heeft hem een paar jaar voor zijn dood geïnterviewd voor de camera. Dit interview staat in zijn geheel (30 minuten) on-line op YouTube:

Bronnen:

Foto’s /Video’s Wallace Emmert: Fam. P. Manning-Emmert

www.teunispats.nl
www.flevolanderfgoed.nl
www.commons.wikimedia.org
www.live.warthunder.com
www.eucmh.com
www.nl.wikipedia.org
www.en.wikipedia.org
www.eerebegraafplaatsbloemendaal.eu
www.urkinoorlogstijd.nl
www.303rdbg.com
www.b-47.com
www.thisdayinaviation.com
www.en.wikipedia.org
www.niallhornvfx.blogspot.be
www.deviantart.com
www.forum.warthunder.com
www.fr.forwallpaper.com
www.absa3945.com

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *