Razzia beëindigde het onderduikers paradijs

Razzia beëindigde het onderduikers paradijs.Herdenking van november-razzia in Emmeloord. Wapendroppings reden optreden van de bezetter

Oorspronkelijk gepubliceerd in: Trouw 17.11.1994 | Aangepast in verband met de leesbaarheid

Aanvulling: Douwe Meindertsma werd geboren op  28 juni 1920 te Groningen. Hij overleed te Emmeloord op 28 januari 2002.

Inleiding

Vanwege zijn uitgestrekte rietvelden was de pas drooggevallen Noordoostpolder tijdens de Tweede Wereldoorlog een ideale plek voor onderduikers. Het ruige gebied werd al gauw het ‘Nederlandse onderduikersparadijs’ genoemd. Tot 17 november 1944, toen onder leiding van de Hohere SS- und Polizeiführer Rauter een grote razzia werd gehouden. Circa 2 000 mannen werden opgepakt, waarvan er 1000 naar Duitsland werden gestuurd. Vandaag herdenken ruim 300 oud-onderduikers en polderwerkers de november-razzia in Emmeloord.

Veel gepraat werd er onderling niet: wat niet weet, wat niet deert. Maar de verhoudingen waren goed, boeren en onderduikers hadden begrip voor elkaar, zegt Douwe Meindertsma, vijftig jaar na dato.

Werkkamp Voorst

Werkkamp ‘De Voorste’, waar Meindertsma destijds zat, is tegenwoordig een recreatiepark waar hij met zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen nog wel eens hapje komt eten. Een korte zoektocht door het verregende bos naar eventuele resten van de barakken levert echter niets op. Als hij zijn auto behendig door het, weliswaar nog steeds uitgestrekte, maar nu bebouwde en compleet ingerichte polderlandschap manoevreert, valt moeilijk een voorstelling te maken van de eindeloze kaalheid waar Meindertsma als jongen van 21 mee geconfronteerd werd.

Voor hem, een boerenzoon uit het afgelegen Groningse Zoutkamp, was het geen nieuwe ervaring. “Die leegte en eenzaamheid waren wij wel gewend. Ik herinner me nog dat ik als klein jongetje voor het eerst naar school ging, en bij thuiskomst vertelde dat ik nooit had geweten dat er zóveel mensen op de wereld woonden.”

Arbeitseinsatz

Douwe Meindertsma, die met spanning naar de reünie van vandaag uitkijkt, kende het harde boerenleven. Hij was geen onderduiker, ook geen verzetsman, durft hij nu eerlijk te zeggen. Hij was in 1941 naar de polder gekomen, omdat hij als een van acht kinderen weinig kans maakte de boerderij in Groningen over te nemen. Op het nieuwe polderland had hij waarschijnlijk meer geluk, als de uitgifte van grond zou plaatsvinden. Hij heeft andere herinneringen aan de oorlogstijd dan de ‘stadse’ onderduikers, de joden en verzetsmensen, de studenten, de jonge jongens, die via het werk in de Noordoostpolder aan de Arbeitseinsatz in Duitsland probeerden te ontkomen.

Voor hen was de polder een verschrikking, het werk enorm zwaar en de lange avonden in de tochtige houten barakken zonder enige afleiding verschrikkelijk. Velen van hen hielden het niet lang uit en vertrokken naar elders, om vaak alsnog opgepakt te worden. Voor anderen was alles beter dan het idee naar Duitsland gestuurd te worden.

Hoewel ze wisten dat er veel onderduikers heen trokken, lieten de Duitsers het gebied betrekkelijk lang met rust. Zij waagden zich liever niet in het onvoorspelbare moerasgebied. Seys Inquart, de hoogste Duitse gezagdrager in Nederland, had besloten dat de werkzaamheden in de polder, waar in de jaren dertig mee was begonnen, ook in oorlogstijd konden worden voortgezet. Na ontginning moest de vruchtbare grond immers als graanschuur voor het Germaanse rijk fungeren. En de Nederlandse arbeiders waren hier waarschijnlijk meer waard, dan wanneer zij gedwongen arbeid in Duitsland moesten verrichten.

Razzia

Deze gedoogsituatie bleef bestaan, totdat de Noordoostpolder in de ogen van de bezetter uitgroeide tot

een centrum van verzet. Steeds vaker vonden wapendroppings vanuit Engeland boven het gebied plaats. Bovendien werd de behoefte aan arbeidskrachten in de Duitse oorlogsindustrie in de loop van 1944 steeds groter. SS- en Polizeiführer Rauter verzamelde eenheden van de Nederlandse en de Duitse SS, de Sicherheitspolizei, Grüne Polizei en Wehrmacht, in totaal 4 000 man. In de vroege ochtend van 17 november trok Rauter met zijn leger de polder in voor een razzia die uiteindelijk 3 dagen zou duren.

“Ik lag op dat moment in het ziekenhuis in Marknesse, omdat ik problemen had met mijn rug”, vertelt de nu 74-jarige Meindertsma. “Om acht uur ’s ochtends hoorde ik ervan, iedereen had het er ineens over dat de Duitsers zouden komen. Toen ben ik halsoverkop uit bed op de fiets naar mijn broer gegaan, die bedrijfsboer was op een van de nieuwe staatsboerderijen. Ik ben naar boven gerend en heb me onder een bed verstopt. Daar hebben ze me toch onder vandaan gehaald.”

Eerst werden de werkkampen door de mannen van Rauter leeggehaald, in de dagen daarna kamden zij de rietvelden meter voor meter uit. “We werden allemaal verzameld en moesten naar Blokzijl. Vandaaruit liepen we met een paar honderd man over de dijk naar Vollenhove, waar we hebben overnacht in scholen. ’s Morgens moesten we verder lopen naar Meppel, wat een hele afstand was. Onderweg zijn er nog een hoop ontsnapt, hoewel er om de zoveel meter een Duitser meeliep.”

“De bedrijfsboeren hebben ze uiteindelijk vrijgelaten, die hadden ze nodig. De gewone jongens, zoals wij, moesten mee. Toch is het werk in de polder daarna tot aan de bevrijding stilgelegd”, vertelt Meindertsma. “Maar verder is er, naar ik weet, geen speciale selectie gemaakt tussen onderduikers en polderwerkers. Iedereen werd meegenomen.”

Naar Duitsland

In Meppel werden de mannen op de trein gezet en kwamen zo via Nieuweschans in Duitsland aan, in het plaatsje Lingen. “’s Nachts op het plein kregen we een toespraak van de hoogste figuur daar, die dreigde dat als een van ons zou ontsnappen, daarvoor in de plaats tien anderen doodgeschoten zouden worden.” Aan bijna elke zin voegt Meindertsma toe dat het allemaal niet zo heel erg bar en boos was. Met Groningse nuchterheid poetst hij de angstige momenten weg, zo lijkt het. “Ik heb het overleefd, dus achteraf vergeet je veel nare momenten. Maar het viel natuurlijk ook niet te vergelijken met zoiets vreselijks als een concentratiekamp. Bovendien had ik geen vrouw of kinderen, dan had ik me wel anders gevoeld.”

De gevangenen werden ingezet voor het vervaardigen van tankvallen, om de opmars van de geallieerden te bemoeilijken. “We waren aanvankelijk blij, wanneer er geallieerde vliegtuigen overkwamen. Totdat ze op ons schoten en er een paar doden vielen. Toen hadden we de angst goed te pakken.” Een paar dagen na Kerstmis 1944 besluit hij samen met een medegevangene te vluchten. “Niet omdat we helden waren, het was meer met de moed van koorddansers, de moed van het onbekende, dat we de stap durfden te nemen. We zijn op weg naar het werk uit de rijen gestapt, in een hokje gekropen, en hebben tot ’s avonds gewacht.”

Terug naar huis

Met veel moeite komen ze de grens over bij het Schoonebeker Diep en vinden onderdak bij een boerenfamilie. Als dit gastvrije gezin te veel last krijgt van de luizen die de twee jongens meebrengen, gaan ze weer op pad. Na een zwerftocht van zes weken gaat Meindertsma terug naar Vollenhove.

Net als Meindertsma zijn velen na de oorlog terugggekeerd naar de Noordoostpolder. Tot zeven jaar geleden had hij een boerenbedrijf in de buurt van Emmeloord, dat nu door zijn jongste zoon wordt gerund. Meindertsma is zó verknocht aan het winderige polderland dat hij zelf heeft helpen opbouwen, dat hij het betreurt deze middag niet meer tijd te hebben om werkelijk àlles te laten zien. De bedachtzame twee minuten bij het standbeeld van de robuuste ‘pionier’ in Markenesse maken echter een hoop goed.