Auteur: Aaldert Pol
Als de doden herdacht worden gaan de gedachten niet alleen uit naar Harmen Visser, maar naar allen die de dood vonden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Zo ook naar de jonge Hendrik Bolt die in augustus 1944 de dood vond bij een razzia in kamp Vollenhove.
Ook naar de omgekomen bemanningsleden van de in de polder neergestorte vliegtuigen. Het zijn er velen. Voor diegenen die daarover wat meer willen lezen zijn enkele politierapporten toegevoegd onder het opschrift: Oorlogsslachtoffers in de polder.
Algemene Begraafplaats
Op de Algemene Begraafplaats in Emmeloord liggen slechts vier vliegers begraven, terwijl er in deze regio tientallen zijn omgekomen. Als een vliegtuig verongelukte en zich diep in de grond boorde kon het voorkomen dat de lichamen niet eens geborgen werden. Aan de Lindeweg bij Emmeloord staat een kruis aan de kant van de weg als herinnering aan niet geborgen piloten. Meestal konden de omgekomen bemanningsleden begraven worden op een kerkhof langs de rand van de polder. Er was tijdens de oorlog slechts één officieel graf: een in 1943 opgericht veldgraf aan de Baarloseweg op de plaats waar vier Engelse vliegers waren omgekomen. Dit graf, gedolven op bevel van de Duitsers, werd later geadopteerd door Dorpsvereniging Marknesse. In 1948 volgde de overbrenging naar de Algemene Begraafplaats in Emmeloord.
Hoe lang en hoe vaak er in de 21e eeuw nog herdenkingsdiensten worden georganiseerd valt moeilijk te voorspellen. Zeker is dat het herdenken niet eeuwig zal duren. Maar het eigen stukje poldergeschiedenis mag niet vergeten worden. In dit regionale verhaal zijn veel aanknopingspunten te vinden die stuk voor stuk een uitdaging vormen voor de toekomst.
Oorlogsslachtoffers in de Noordoostpolder
De landdrost van het Openbaar Lichaam ‘De Noord-Oostelijke-Polder’ ontving maandelijkse rapporten van de Marechaussee uit Vollenhove. De Groep-Vollenhove bestond uit 11 manschappen, waaronder 1 hoofdwachtmeester, 2 opperwachtmeesters en 8 wachtmeesters.
Piloot Jack Weatherill
(Lancaster Mk.III – JA902 – JO-D)
‘In den nacht van zondag 2 januari op maandag 3 januari 1944, tusschen 01:30 uur en 02:30 uur, zijn boven het Noord-Oost-Poldergebied luide explosies gehoord en bevonden zich aldaar een groot aantal vliegtuigen. Een vliegtuig vermoedelijk een Engelsche bommenwerper is brandend neergestort en in ontelbare kleine wrakstukken geslagen. Bedoeld vliegtuig had een gat in den grond ter plaatse geslagen van naar schatting ongeveer 20 meter middellijn en waarschijnlijk 5 à 6 meter diep. Deelen van menschelijke lichamen zijn ter plaatse gevonden van het vliegerpersoneel van dit vliegtuig afkomstig. Meerbedoelde plaats waar het vliegtuig is gevallen is gelegen 2½ à 3 km. ten noorden van het arbeiderswerkkamp “Zwolsche Vaart” in bedoelde polder. Drie lijken van leden der bemanning zijn op last van de Duitsche Autoriteiten begraven’. [de staartschutter werd een paar dagen later teruggevonden in de Zwolsevaart, red.]
Onbekend toestel
(Lijkt te gaan om de Lancaster van piloot Lorne McBurney op 17 december 1942, red.)
‘Op den 7 den Februari 1944 is in de Noord-Oost-Polder tusschen Emmeloord (Dorp A) en het voormalig eiland Urk, op ongeveer 8 à 9 km. voorbij eerstgenoemd dorp, op nog niet in cultuur gebrachte grond (moerasgebied), een wrak van een Engelsch vliegtuig gevonden. Nabij dit wrak lagen op den grond vijf lijken, gekleed in vliegeruniform. Bedoeld vliegtuig is aldaar in het zeer onbegaanbaar terrein in de modder weggeslagen. Een en ander heeft vermoedelijk reeds al eenige dagen aldaar gelegen, doch hoelang is niet met zekerheid te zeggen. Ter plaatse komt dientengevolge nooit een mensch, omreden men tot de knieën in de modder wegzakt.’
Onbekend toestel
‘Op Dinsdag, 29 Februari 1944, te omstreeks 13:00 uur, werd het werkkamp Emmeloord in het Openbaar Lichaam gelegen, doch meer in het bijzonder de schepen gelegen tegenover dit kamp in de Urkervaart, beschoten door boordgeschut van vliegtuigen van onbekende nationaliteit, welke over het kamp in de richting Urk vlogen. Deze aanval had tengevolge dat één persoon doodelijk werd getroffen en twee andere personen meer of minder ernstig werden geraakt door projectielen van die vliegtuigen. De gedoode persoon had een projectiel in zijn rechterborst even onder het sleutelbeen gekregen en was bijna onmiddellijk dood. De andere persoon werd gewond aan zijn linkeronderarm, terwijl een derde persoon een schampschot over zijn rechtervoet had gekregen. Deze personen waren werkzaam geweest in de nabijheid van de schepen in de Urkervaart in de Polder tijdens deze aanval. Verder bleken twee woon- en drie binnenschepen door projectielen van die vliegtuigen afkomstig te zijn getroffen. Hierdoor ontstond min of meerder ernstige schade aan het materieel, doch persoonlijke ongevallen kwamen daarbij niet voor’.
Piloot Russel Gecks
(Lockheed/Vega B-17G-1-VE Flying Fortress c/n 6599 – #42-39856)
‘Op zaterdag 8 April 1944, te omstreeks 14 uur, is een Amerikaansche bommenwerper brandend neergestort op kavel M44, alsmede enkele brokstukken van dit vliegtuig op kavel G69, gelegen in het Openbaar Lichaam ‘De Noord-Oostelijke-Polder’. Door Duitsche militairen van de Luchtpost Urk zijn vijf piloten behoorende vermoedelijk tot bedoelde vliegtuig aangehouden.
Piloot Joe Buland
(B-24J Liberator – c/n 3065 – #42-73495 (D) – 93rd BG / 330th BS)
Op voornoemden zaterdag 8 April 1944, te omstreeks 15:15 uur, is nabij Schokland, eveneens gelegen in voornoemden Polder, ook een Amerikaansch vliegtuig (bommenwerper) neergestort. Door Duitsche militairen van Luchtpost Schokland werden zes inzittenden van dit vliegtuig aangehouden, drie dooden werden geborgen. Een en ander vond plaats op kavel P2’.
De rapporten waren ondertekend door de groepscommandant J. Spa.
Bronnen en literatuur
1. T.R. Stegeman, oud-leraar uit Meppel. Publicist en kenner van de geschiedenis van Noordwest-Overijssel. Hij tekende op 28 juni 1994 het verhaal op uit de mond van de toen 71- jarige Roel Buimer. Stegeman gaf het ooggetuigenverslag aan schrijver dezes, voor wie het nog niet eerder gepubliceerde verslag mede aanleiding was tot het schrijven van dit artikel.
2. C.C. van Baaien, Paradijs in Oorlogstijd, 1986. Dissertatie. Standaardwerk met bronvermelding en literatuurlijst.
3. Ruud Hilgers Hier heerst engelsche ziekte… pag. 284-303. In: Uit de geschiedenis van Brederwiede, 1986.
4. Aaldert Pol, Nederlands Onderduikers Paradijs. Schoklandreeks nr. 4, 1995.
Tekstredactie: Hans Hollestelle
Boek: Aaldert Pol, Nederlands Onderduikers Paradijs. Schoklandreeks nr. 4, 1995.
Boek: C.C. van Baalen, Paradijs in Oorlogstijd, 1986. Dissertatie.
www.canonnoordoostpolder.nl
www.emmeloord.info
www.henkvanheerde.nl